Finlandiyada Islom

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Islom diniga eʼtiqod qiluvchilar Finlandiyada ozchilikni tashkil etadi. Birinchi musulmonlar asosan 1870—1920-yillarda koʻchib kelgan tatarlar edi[1] . Shundan soʻng Finlandiyadagi odatdagi oz sonli immigratsiya yoʻli bilan oʻnlab yillar davomida musulmonlar koʻchib kelishgan. 20-asr oxiridan boshlab Finlandiyada musulmonlar soni immigratsiya tufayli tez sur’atlar bilan oʻsdi. Hozirgi kunda Finlandiyada oʻnlab islomiy jamoalar mavjud, biroq ularga ozchilik musulmonlar qoʻshilgan. Pew Research Center 2010-yilgi maʼlumotlarga asoslanib, 2016-yilda Finlandiyaning 5,5 million aholisining taxminan 2,7 foizini musulmonlar tashkil qilganini taxmin qildi. Yuqori migratsiya ssenariysida Finlandiya musulmonlari soni 2050-yilga borib 15 foizgacha oʻsishi mumkin, bu Finlandiyadagi deyarli bir million musulmonga teng boʻladi.[2]

Boltiqboʻyi tatarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boltiqboʻyi tatarlari 19-asr oxirida Finlandiyaga savdogar va askarlar sifatida kelishgan. Ular sunniylik tarafdorlari boʻlib, turkiy tillardan birida gaplashar edilar. Keyinchalik ularga boshqa oila aʼzolari qoʻshildi va birinchi islom jamoati — Finlandiya islom uyushmasini (fin: Suomen Islam-seurakunta), Finlandiya Rossiyadan mustaqil boʻlganidan keyin 1925-yilda tashkil etilgan va 1922-yilda diniy erkinlik toʻgʻrisidagi qonun qabul qilingan. Amalda bu jamiyat faqat asli tatar yoki umuman turkiy millatlardan boʻlganlarni aʼzo sifatida qabul qiladi, turkiy boʻlmagan musulmonlar bundan mustasno. Finlandiya tatarlarining islomiy jamoatlari bugungi kunda jami 1000 ga yaqin aʼzoga ega.[3] Umuman olganda, tatarlar 1960-yillarning boshlariga qadar Finlandiyadagi yagona musulmon boʻlib qolishdi.[3]

Zamonaviy immigratsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

1980-yillarning boshlariga kelib, asosan Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikadan (MENA) bir necha yuzlab musulmonlar talabalar, ishchilar va oilalar sifatida koʻchib keldilar.[3]

Immigrantlar va qochqinlar soni tufayli 1990-yillarning boshlarida Finlandiyada musulmonlar soni sezilarli darajada oshdi, ular asosan yuqorida tilga olingan Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikadan davlatlaridan, shuningdek, Somali va Bolqondan edi. Tez orada yangi muhojirlar oʻzlarining masjidlari va jamiyatlarini tashkil etishdi. 1996-yilda bu guruhlar Finlandiyada islomiy tashkilotlar federatsiyasini tashkil etish uchun birlashdilar. Taxminan 1000 ga yaqin finlar islomni qabul qilganlar. Ularning aksariyati musulmon erkaklarga uylangan ayollardir.[3]

2003-yilga kelib musulmonlar soni 20 000 ga koʻpaydi va 30 ga yaqin masjidlar mavjud edi. Musulmonlarning aksariyati sunniylar hamda Iroqdan kelgan baʼzi shia qochqinlari edi.[3]

Gʻarbiy Yevropaning aksariyat mamlakatlari singari, musulmonlar Finlandiyaning Xelsinki, Tampere, Oulu va Turku kabi yirik shaharlarida istiqomat qilishadi.[3]

Iroq va Afgʻonistondan kelgan yuzlab boshpana izlovchi va qochqinlar Finlandiya Immigratsiya Xizmati (Migri) tomonidan birinchi boshpana arizasi rad etilgandan soʻng, diniy taʼqiblar tufayli qaytadan boshpana soʻrash uchun xristianlikni qabul qilgan.[4]

2018-yilda Adliya vaziri Antti Xakkanen Finlandiyada islom qonunlaridan foydalanishni rad etgan edi.[5]

Islom jamiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1-jadval: Finlandiyadagi eng yirik islomiy jamiyatlar 2009-yil[6]
Nomlari Roʻyxatga olingan Uy Aʼzolar
Finlandiya islom uyushmasi 1925-yil Xelsinki 567
Finlandiya Islom jamiyati 1987-yil Xelsinki 1 097
Xelsinki Islom markazi 1995-yil Xelsinki 1 817
Tampere Islom jamiyati 1998-yil Tampere 837
Finlandiyadagi Islom Rahma Markazi 1998-yil Xelsinki 575
Shimoliy Finlandiya Islom jamiyati 2000-yil Oulu 361

Finlandiyada oʻnlab mustaqil islomiy jamiyatlar mavjud. Eng qadimgisi 1925-yilda tashkil etilgan Finlandiya islom uyushmasi. Uning 700 ga yaqin aʼzosi bor, ularning barchasi tatarlardir. Jamiyat Xelsinki, Tampere va Laxtida masjidlarga ega. Finlandiyada faqat masjid sifatida qurilgan yagona bino Järvenpää masjididir.

Finlandiya Islom jamiyati 1987-yilda tashkil etilgan. Uning aʼzolari asosan arablar, shuningdek, fin dinini qabul qilganlar. Jamiyat Xelsinkida masjid va Qur’on maktabiga ega. Xelsinki Islom markazi hozirda 2000 ga yaqin aʼzosi boʻlgan eng yirik jamiyatdir. Bundan tashqari, Xelsinki hududida yana oʻnlab islomiy jamiyatlar mavjud boʻlib, ularning baʼzilari rasmiy roʻyxatdan oʻtmagan. 

Xelsinki Islom qabristoni

Masjidlarning aksariyati koʻp tilli, lekin eng koʻp ishlatiladigan tillar odatda ingliz va fin tillaridir. Diniy xizmatlar arab tilida olib boriladi. 

Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Finlandiya statistik maʼlumotlariga koʻra, 2008-yildan 2018-yilgacha Finlandiyada musulmonlar soni:[7] 

Yil Aholi
2008-yil 40.000
2010-yil 45.000
2012-yil 50.000
2014-yil 60 237
2016-yil 110.000
2018-yil 136.000

Til boʻyicha koʻpchilik musulmon etnik guruhlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Finlandiya statistikasiga asoslangan quyidagilar (til, 2019).

Terrorizm va radikallashuv[tahrir | manbasini tahrirlash]

ICCTning 2016-yil aprel oyidagi hisoboti shuni koʻrsatdiki, kamida 70 kishi mojaro zonasiga kirish uchun Finlandiyani tark etgan va ularning aksariyati Suriya va Iroqdagi jihodiy guruhlarga qoʻshilgan. Ular 2012-13-yillar oraligʻida ketishni boshladilar va erkak-ayol nisbati taxminan 80-20 % edi.[8]

Finlandiyada birinchi terroristik hujum 2017-yilda Turku hujumi boʻlib, unda Marokashdan boshpana izlovchi muvaffaqiyatsizlikka uchragan Abderrahman Bouanane pichoq bilan ikki ayolni pichoqlab oʻldirgan va yana sakkiz kishini jarohatlagan.[9]

2020-yilda Finlandiya Xavfsizlik Razvedka Xizmati (SUPO) tomonidan kuzatilganlarning aksariyatini islomiy jangarilar tashkil etgan va Finlandiya " Islomiy davlat " targʻibotida dushman davlat sifatida koʻrsatilgan. Finlandiyadagi jangari islomiy tarmoqlar koʻp millatli boʻlib, avlodlar boʻylab tarqaladi, bu yerda qator musulmon immigrant oilalarining uchinchi avlodi radikallashgan. Bu musulmon bolalarning radikallashgan muhitda oʻsishiga olib keladi. Suriya va Iroq fuqarolar urushlaridagi xorijiy jangchilar Finlandiyadagi islomiy harakatlar uchun transmilliy aloqalarni kuchaytirdi. Suriyadagi mojaro zonasidan va Al-Haul qochqinlar lageridan bir qancha jangarilar yetib kelgan va ular ham qisqa, ham uzoq muddatli xavfsizlikka tahdid solmoqda.[10][11]

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Mason, Robert. Muslim Minority-State Relations: Violence, Integration, and Policy (inglizcha). Springer, 8-aprel 2016-yil. ISBN 978-1-137-52605-2. 
  2. ↑ „Muslim Population Growth in Europe“. pewforum.org.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 „Sök - Uppslagsverket Finland“. uppslagsverket.fi. Qaraldi: 21-noyabr 2021-yil.
  4. ↑ „Stort finländskt fenomen - hundratals muslimer blir kristna“ (4-oktabr 2017-yil). 2018-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ „Justice Minister: "No room in Finland for Sharia law"“ (inglizcha). News (22-may 2018-yil). Qaraldi: 3-dekabr 2021-yil.
  6. ↑ Uskonnot.fi (In Finnish) Keyword „islam“. 16.8.2010
  7. ↑ „Finland: Individuals in Muslim communities 2010-2020“.
  8. ↑ „The Foreign Fighters Phenomenon in the European Union“. The International Centre for Counter-Terrorism - The Hague (ICCT) (2016-yil aprel), s. 44. Qaraldi: 31-avgust 2016-yil.
  9. ↑ Rosendahl, Jussi. „Knife attacker sentenced to life by a Finnish court“ (inglizcha). Reuters (15-iyun 2018-yil). Qaraldi: 4-aprel 2021-yil.
  10. ↑ „Terrorhotbedömning“ (sv-SE). Skyddspolisens årsbok. Qaraldi: 4-aprel 2021-yil.
  11. ↑ „Den radikala islamistiska terrorismen efter kalifatet“ (sv-SE). Skyddspolisens årsbok. 24-aprel 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-aprel 2021-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Finlandiyada_Islom&oldid=3974214" dan olindi